Η επίκληση από την Τουρκία της Συνθήκης Εγγύησης σημαίνει νομικά αναγνώριση της Κυπριακής Δημοκρατίας
Την Συνθήκη Εγγύησης και τα «δικαιώματα» της που πηγάζουν από αυτή έχει εκ νέου επικαλεστεί η Τουρκία και πρόσφατα, στην προσπάθειά της να εντάξει μέσα σε νομικό πλαίσιο τις ενέργειες και απειλές της σε σχέση με τις εργασίες για εντοπισμό και εκμετάλλευση των πόρων της Κυπριακής Δημοκρατίας που βρίσκονται στα όρια της Αποκλειστικής Οικονομικής της Ζώνης. Σύμφωνα με δηλώσεις Τούρκων επισήμων, η Τουρκία, ενώ δεν αναγνωρίζει την ύπαρξη της «εκλιπούσας» κατά την ίδια Κυπριακής Δημοκρατίας η οποία όμως είναι αντισυμβαλλόμενο μέρος στη Συνθήκη Εγγύησης, παρεμβαίνει στην όλη διαδικασία αξιοποίησης των υποθαλάσσιων πόρων από την Κυπριακή Δημοκρατία, ασκώντας δήθεν «τα εγγυητικά της δικαιώματα».
Στο προοίμιο της Συνθήκης, η νεοσυσταθείσα τότε Κυπριακή Δημοκρατία από τη μια και η Ελλάδα, η Τουρκία και η Βρετανία από την άλλη,
«επιθυμώντας να συνεργαστούν για να διασφαλίσουν σεβασμό προς την κατάσταση πραγμάτων που έχει δημιουργηθεί με το (κυπριακό) Σύνταγμα, έχουν συμφωνήσει ως ακολούθως:-»
Ακολουθούν στο άρθρο (Ι) οι υποχρεώσεις της Κυπριακής Δημοκρατίας η οποία αναλαμβάνει να διασφαλίσει τη διατήρηση της ανεξαρτησίας, εδαφικής ακεραιότητας, της ασφάλειας και του σεβασμού προς το Σύνταγμα.
Στο άρθρο (ΙΙ) παρατίθενται οι υποχρεώσεις των εγγυητριών χωρών οι οποίες,
«… λαμβάνοντας υπόψη τις υποχρεώσεις της Κυπριακής Δημοκρατίας που παρατίθενται στο άρθρο (Ι) της παρούσας Συνθήκης, αναγνωρίζουν και εγγυώνται την ανεξαρτησία, εδαφική ακεραιότητα και ασφάλεια της Κυπριακής Δημοκρατίας, καθώς επίσης την κατάσταση πραγμάτων που έχει εγκαθιδρυθεί με βάση τα θεμελιώδη άρθρα του Συντάγματος.»
Ακόμα, οι εγγυήτριες χώρες έχουν αναλάβει,
«…να αποκλείσουν … οποιαδήποτε δραστηριότητα που θα αποσκοπούσε στην προώθηση, άμεσα ή έμμεσα, είτε ένωσης της Κύπρου με οποιοδήποτε άλλο κράτος, είτε διχοτόμησης του νησιού.»
Η Συνθήκη Εγγύησης, ως μέρος της Συνθήκης Εγκαθίδρυσης της Κυπριακής Δημοκρατίας, είχε κατατεθεί στα Ηνωμένα Έθνη σύμφωνα με την καθιερωμένη διαδικασία κατάθεσης και εγγραφής διεθνών συμφωνιών και συμβάσεων.
Με δεδομένο λοιπόν το γεγονός ότι η ισχύς της Συνθήκης Εγγύησης άρχισε στις 16 Αυγούστου 1960, αλλά και το γεγονός ότι,
α) ούτε η Τουρκία, ούτε η Κυπριακή Δημοκρατία έχει επίσημα καταγγείλει ποτέ τη Συνθήκη Εγγύησης κατά τον καθορισμένο τρόπο, και
β) η Τουρκία επιθυμεί να συνεχίσει να δεσμεύεται από τη Συνθήκη Εγγύησης, σύμφωνα με τις προαναφερθείσες δηλώσεις των ηγετών της, αλλά και την επίμονη προβολή σχετικής αξίωσης στα πλαίσια των διαδικασιών για επίτευξη συμφωνημένης λύσης στο κυπριακό ζήτημα,
αξίζει να εξεταστεί το σημερινό καθεστώς της Συνθήκης Εγγύησης ως προς την Τουρκία, δυνάμει του ισχύοντος διεθνούς δικαίου
Είναι προφανές ότι, με βάση το γράμμα και το πνεύμα της Συνθήκης Εγγύησης,
α) η Τουρκία έχει αναλάβει ρητές και σαφείς υποχρεώσεις όχι υπέρ των συμφερόντων της μιας ή της άλλης κοινότητας της Κύπρου, αλλά υπέρ της Κυπριακής Δημοκρατίας ως κρατικής οντότητας, υποκειμένου του διεθνούς δικαίου, και
β) η Τουρκία υπέχει σαφέστατη υποχρέωση την οποία έχει ρητά αναλάβει και η οποία συνίσταται στην περιφρούρηση της διατήρησης της ανεξαρτησίας, εδαφικής ακεραιότητας, της ασφάλειας και του σεβασμού προς το Σύνταγμα της Κυπριακής Δημοκρατίας.
Είναι συνεπώς προφανές ότι η Τουρκία, επικαλούμενη τη Συνθήκη Εγγύησης, πρόσθετα δε επιμένοντας σε συνέχιση της, όχι μόνο αναγνωρίζει την Κυπριακή Δημοκρατία ως υποκείμενο διεθνούς δικαίου δεδομένου ότι αυτή συνιστά αντισυμβαλλόμενο κράτος στην εν λόγω Συνθήκη, αλλά αποδέχεται επί πλέον τη διασφάλιση της διατήρησης του κυπριακού Συντάγματος του 1960.
Η προβολή της νομικής αυτής πραγματικότητας ίσως θα ήταν χρήσιμη κατά την ενημέρωση των αξιωματούχων των Ηνωμένων Εθνών και της Ευρωπαϊκής Ένωσης, αλλά και κατά τις ενδεχόμενες συνομιλίες για εξεύρεση συμφωνημένης λύσης στο κυπριακό ζήτημα.
10η Οκτωβρίου 2019
Στέλιος Θεοδούλου
Νομικός
πρώην Εισαγγελέας της Δημοκρατίας