Σύγχυση και αντιπαράθεση, άτοπα στοιχεία της όλης διαδικασίας για την εκλογή νέου Αρχιεπισκόπου Νέας Ιουστινιανής και Πάσης Κύπρου, έχουν σημειωθεί και σε σχέση με την εξουσία για επιλογή των εξ οφφίκιο μελών της εκλογικής συνέλευσης όπως αυτή ρητά προνοείται και περιγράφεται στον Καταστατικό Χάρτη της Αγιότατης Εκκλησίας της Κύπρου.
Α. ΕΞΟΥΣΙΕΣ ΚΑΤΑ ΤΟ ΚΑΤΑΣΤΑΤΙΚΟ
Έχοντας υπόψη τους γενικούς κανόνες ερμηνείας θα επιχειρήσω να καταθέσω και την δική μου άποψη στο επίκαιρο ερώτημα, ποιο όργανο ή σώμα της εκκλησίας της Κύπρου έχει την εξουσία και αρμοδιότητα να επιλέξει τα εξ οφφίκιο μέλη της εκλογικής συνέλευσης για την εκλογή Αρχιεπισκόπου.
Δύο είναι τα όργανα που εμπλέκονται, σύμφωνα με το Καταστατικό της εκκλησίας, στην διαδικασία εκλογής του νέου Αρχιεπισκόπου, η Ιερά Σύνοδος και ο τοποτηρητής του Αρχιεπισκοπικού θρόνου. Είναι λοιπόν αναγκαίο να εξετάσουμε το εύρος και τον βαθμό εξουσίας καθενός από τα δυο αυτά όργανα.
- Η Ιερά Σύνοδος
Σύμφωνα με τις πρόνοιες του άρθρου 5, «την ανώτατη εξουσία στην Εκκλησία της Κύπρου ασκεί …. ειδικά δε η Ιερά Σύνοδος», ενώ σύμφωνα με τις πρόνοιες του άρθρου 7, «η Ιερά Σύνοδος αποτελεί την ανώτατη πνευματική, νομοθετική, διοικητική και δικαστική αρχή της Εκκλησίας της Κύπρου …».
Στο άρθρο 18 ορίζεται ότι, «η Ιερά Σύνοδος διασκέπτεται και αποφασίζει για όλες τις εκκλησιαστικές υποθέσεις …» (παράγραφος [α]), ότι «… κατέχει την ανώτατη εκκλησιαστική δικαιοδοσία στο νησί» (παράγραφος [ε]), ότι «μεριμνά για την πλήρωση των θρόνων που χηρεύουν σύμφωνα με τα ειδικά άρθρα του παρόντος Καταστατικού …» (παράγραφος [ιβ]) και ότι «αποφασίζει σύμφωνα με την Αγία Γραφή και τους Ιερούς Κανόνες για τα πάσης φύσης ζητήματα, τόσο εκείνα που ρητά εμπίπτουν στην αρμοδιότητα της όσο και για οποιαδήποτε άλλα ζητήματα, για τα οποία δεν προβλέπεται οποιαδήποτε άλλη αρχή ή διαδικασία» (παράγραφος [ιε]). Ορίζεται τέλος ότι η Ιερά Σύνοδος «ερμηνεύει αυθεντικά και κατά τρόπο δεσμευτικό για όλα τα μέλη της εκκλησίας τα άρθρα του παρόντος Καταστατικού …» (παράγραφος [ιστ]).
- Ο Τοποτηρητής
Το εύρος των εξουσιών του Τοποτηρητή του Αρχιεπισκοπικού Θρόνου σκιαγραφείται από τις πρόνοιες του άρθρου 59 του Καταστατικού:
«Όταν χηρεύσει για οποιαδήποτε αιτία ο Αρχιεπισκοπικός Θρόνος, ο πρώτος τη τάξει από τους εν ενεργεία Μητροπολίτες αναλαμβάνει την προσωρινή του διοίκηση μέχρι την εκλογή του νέου Αρχιεπισκόπου. Η προσωρινή αυτή διοίκηση, περιοριζόμενη στα συνήθη και απαραίτητα μόνο, δεν μπορεί να επιφέρει οποιαδήποτε μεταβολή στο καθεστώς είτε των προσώπων είτε των πραγμάτων της Αρχιεπισκοπικής περιφέρειας».
Κατά την γνώμη μου η εκλογή του προκαθήμενου της Εκκλησίας της Κύπρου, ως πράξη θρησκευτικά, εκκλησιαστικά και ιστορικά κορυφαία, δεν μπορεί να εντάσσεται στα «συνήθη και απαραίτητα» του άρθρου 59 του Καταστατικού.
Πέρα λοιπόν από τα «συνήθη και απαραίτητα», η διαχείριση των οποίων ανατίθεται ρητά στον Τοποτηρητή, είναι προφανές από τις πρόνοιες του άρθρου 59, σε συνδυασμό και με το λεκτικό των προνοιών άλλων άρθρων του Καταστατικού (άρθρα 61 και 62) ότι οι εξουσίες και αρμοδιότητες του Τοποτηρητή σε σχέση με την εκλογή Αρχιεπισκόπου περιορίζονται στα πλαίσια εκτελεστικών ενεργειών για σκοπούς εφαρμογής του Καταστατικού και των σχετικών αποφάσεων της Ιεράς Συνόδου.
Β. Η ΕΠΙΛΟΓΗ ΤΩΝ ΕΞ ΟΦΦΙΚΙΟ
Τα εξ οφφίκιο μέλη της Εκλογικής Συνέλευσης για την εκλογή Αρχιεπισκόπου αναφέρονται στην υποπαράγραφο α’ της παραγράφου (γ) του άρθρου 62 του Καταστατικού. Στις εν λόγω πρόνοιες γίνεται προσδιορισμός των εξ οφφίκιο μελών με δυο διαφορετικούς τρόπους:
α) Με αναφορά σε συγκεκριμένα εκκλησιαστικά αξιώματα και δεδομένα ικανά να οδηγήσουν σε αδιαμφισβήτητο προσδιορισμό συγκεκριμένων προσώπων (μέλη Ιεράς Συνόδου, Ηγούμενοι συγκεκριμένων ανδρώων μονών, Ηγούμενοι και Ηγούμενες μονών με τουλάχιστον πέντε μοναχούς ή μοναχές).
β) Με αναφορά σε προσόντα και ιδιότητες τα οποία δεν είναι ικανά να οδηγήσουν σε αδιαμφισβήτητο προσδιορισμό συγκεκριμένων προσώπων, δεδομένου ότι τα εν λόγω προσόντα και ιδιότητες δυνατό να κατέχονται από αριθμό προσώπων μεγαλύτερο αυτού που καθορίζεται στο Καταστατικό (δύο αξιωματούχοι άγαμοι κληρικοί της Αρχιεπισκοπής, κατά προτίμηση θεολόγοι, τρεις αξιωματούχοι κληρικοί θεολόγοι της Λευκωσίας και ένας της Αμμοχώστου, όλοι επιλεγόμενοι κατά σειρά χειροτόνησης).
Γ. ΕΥΘΥΝΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΣΥΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΣΩΜΑΤΟΣ ΤΩΝ ΕΞ ΟΦΦΙΚΙΟ
Είναι προφανές ότι η διαπίστωση τόσο της αποστολής πρόσκλησης σε όλα τα επαρκώς προσδιοριζόμενα με τον τρόπο (α) πρόσωπα όσο και της επιλογής, επαλήθευσης των προσόντων και ιδιοτήτων και αποστολής πρόσκλησης σε όλα τα μη επαρκώς προσδιοριζόμενα με τον τρόπο (β) πρόσωπα μέσα στην αυστηρά καθορισμένη προθεσμία αποτελεί εξουσία και ευθύνη της Ιεράς Συνόδου (παράγραφος ιε του άρθρου 18).
Ο Τοποτηρητής έχει υποχρέωση να εκτελέσει την σχετική απόφαση της Ιεράς Συνόδου, προνοείται δε και παράκαμψή του σε περίπτωση που θα αμελήσει να το πράξει. Αυτή ταύτη η πρόνοια περί παράκαμψης του Τοποτηρητή εμπεριέχει σαφή ερμηνευτική καθοδήγηση αναφορικά με την ανάγκη όχι μόνο να γνωρίζει η Ιερά Σύνοδος την τελική ταυτότητα των εξ οφφίκιο μελών της Εκλογικής Συνέλευσης, αλλά και να έχει λάβει την σχετική απόφαση περί της ταυτότητας τους, ώστε να είναι σε θέση να επιβλέψει την εφαρμογή της.
Στην ίδια θέση καταλήγω και με την εκ του αποτελέσματος ερμηνευτική προσέγγιση του ζητήματος, μέσα από τον ακόλουθο συλλογισμό: Σε περίπτωση που η Ιερά Σύνοδος δεν γνωρίζει επίσημα τα πρόσωπα που έχουν κληθεί να αποτελέσουν το σώμα των εξ οφφίκιο μελών της Εκλογικής Συνέλευσης και διαπιστωθεί κατά την ημερομηνία που έχει οριστεί για την εκλογή ότι πρόσωπο ή πρόσωπα έχουν κληθεί ή δεν έχουν κληθεί κατά παράβαση των προνοιών του Καταστατικού, είναι δυνατό να υπάρξει αδυναμία ολοκλήρωσης της διαδικασίας, δεδομένου ότι δεν παρέχεται ευχέρεια Καταστατικής διαδικασίας ή έστω χρόνου ώστε να κληθούν τα κατάλληλα σύμφωνα με το Καταστατικό πρόσωπα.
Περιττό να τονίσω ότι η Ιερά Σύνοδος, η οποία ασκεί την ανώτατη εξουσία στην Εκκλησία της Κύπρου (άρθρο 5), δεν είναι καταστατικά αλλά και ηθικά πρέπον να θεωρείται ότι έχει ενημερωθεί αναφορικά με το συγκεκριμένο διαδικαστικό αλλά και ουσιαστικό ζήτημα από δημοσιογραφικές ή άλλες «πληροφορίες».
Δ. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ
Με βάση όσα σε συντομία έχουν παρατεθεί, πιστεύω ότι η εξουσία, η αρμοδιότητα και η ευθύνη για την επιλογή των εξ οφφίκιο μελών της εκλογικής συνέλευσης για την εκλογή Αρχιεπισκόπου ανατίθεται κατά το Καταστατικό της Εκκλησίας της Κύπρου στην Ιερά Σύνοδο, με τον Τοποτηρητή να έχει υποχρέωση για εκτέλεση της σχετικής απόφασης με συγκεκριμένες διαδικασίες και υπό την επίβλεψη της Ιεράς Συνόδου.
23 Οκτωβρίου 2006
Στέλιος Θεοδούλου,
Νομικός,
Ανώτερος Δικηγόρος της Δημοκρατίας,