(ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΔΙΑΛΕΞΕΩΝ)

 

Α. Εισαγωγή

Η Νοσηλευτική ως επιστήµη υγείας ποτέ πριν στο παρελθόν δεν αντιμετώπιζε τόσες προκλήσεις όσες σήµερα, στην εποχή της υψηλής τεχνολογίας, της εξειδίκευσης και των συνεχών αμφισβητήσεων και μεταρρυθμίσεων των συστημάτων φροντίδας υγείας. Ωστόσο, το γνωστικό αντικείμενο της Νοσηλευτικής παραµένει ο άνθρωπος σε όλα τα στάδια της εξέλιξής του. Η νοσηλευτική πρακτική είναι θεραπευτική διαπροσωπική διεργασία που στοχεύει στην πρόληψη και θεραπεία της ασθένειας, στην αποκατάσταση της υγείας, την προαγωγή της ευεξίας και την οµαλή προσαρμογή των ατόµων σε κρίσιµες καταστάσεις.

Αν και κατά τις τελευταίες δεκαετίες οι νοσηλευτές βιώνουν µια συναρπαστική περίοδο ταχύτατης επέκτασης του ρόλου τους τόσο στο χώρο του νοσοκομείου όσο και της κοινότητας, οι θεμελιώδεις αρχές της επιστήµης και τέχνης της νοσηλευτικής φροντίδας εξακολουθούν να αποτελούν τον πυρήνα για την άσκηση της Νοσηλευτικής σε οποιοδήποτε περιβάλλον.

Είναι αναγκαίο να τονιστεί πως η πολύ σημαντική παράμετρος της άσκησης Νοσηλευτικής, η ανάγκη για λήψη γρήγορων αποφάσεων κάτω από συνθήκες πίεσης, συνιστά δυνητικά παράγοντα που εμπλέκει την νομική διάσταση στην νοσηλευτική καθημερινότητα.

Πάγιες νοσηλευτικές ενέργειες μπορεί να μπουν ξαφνικά κάτω από το μικροσκόπιο μιας νομικής διερεύνησης, με τον νοσηλευτή ή την νοσηλεύτρια να πρέπει να πείσει για την επιστημονική και πρακτική ορθότητα αυτών των ενεργειών και να αποσείσει την σκιά για εσφαλμένους χειρισμούς.

Κυρίαρχος λόγος με βάση τον οποίο ένας νοσηλευτής ή μια νοσηλεύτρια μπορεί να αποτελέσει υποκείμενο διερεύνησης είναι η ενδεχόμενη ευθύνη για αμέλεια, από τη νομική βέβαια άποψη. Η ευθύνη θα μπορούσε να κινείται στον πειθαρχικό, τον ποινικό ή τον αστικό τομέα ή σε συνδυασμό των εν λόγω τομέων. Τι είναι όμως «αμέλεια από νομική άποψη»; Ας δούμε τον ορισμό για να μπορέσουμε να κατανοήσουμε το εύρος και το βάθος της σημασίας του.

ΟΡΙΣΜΟΣ ΑΜΕΛΕΙΑΣ

Η αμέλεια, από νομική άποψη, συνίσταται στην τέλεση πράξης, την οποία δεν θα τελούσε λογικός, συνετός άνθρωπος, κάτω από τις δοσμένες περιστάσεις, ή στην παράλειψη τέλεσης πράξης, την οποία θα τελούσε συνετός, λογικός άνθρωπος, κάτω από τις δοσμένες περιστάσεις. Με άλλα λόγια, αμέλεια υπάρχει όταν δεν επιδεικνύεται η αναμενόμενη κάτω από τις δοσμένες περιστάσεις προσοχή, επιμέλεια και φροντίδα.

Στην περίπτωση επαγγελματία, η αμέλεια συνίσταται στην παράλειψη καταβολής τέτοιας δεξιότητας ή επιμέλειας σχετικά με την άσκηση του επαγγέλματος, την οποία θα κατέβαλλε κάτω από τις δοσμένες περιστάσεις λογικός, συνετός άνθρωπος ο οποίος κατέχει τα προσόντα για την άσκηση αυτού του επαγγέλματος, επιτηδεύματος ή της ασχολίας.

(Άρθρο 51 του περί Αστικών Αδικημάτων Νόμου, Κεφ. 148).

ΣΤΟΙΧΕΙΟΘΕΤΗΣΗ ΤΗΣ ΑΜΕΛΕΙΑΣ

Αμέλεια στοιχειοθετείται αν συντρέχουν αθροιστικά οι ακόλουθες προϋποθέσεις:

• Να υφίσταται υποχρέωση για επίδειξη επιμέλειας και φροντίδας από τον νοσηλευτή προς τον ασθενή, για την προστασία του τελευταίου.
• Να υπάρξει παράβαση της υποχρέωσης αυτής.
• Να μπορεί να αποδειχτεί ότι η ζημιά/βλάβη που έχει υποστεί ο ασθενής είναι το αποτέλεσμα της ζημιογόνου ενέργειας του νοσηλευτή και είναι άμεσα συνδεδεμένη με αυτή.

ΟΡΙΑ ΤΗΣ ΑΜΕΛΕΙΑΣ

Ειδικά στην περίπτωση της επαγγελματικής αμέλειας είναι πολύ δύσκολο να τεθούν τα όρια, πέρα από τα οποία η ενέργεια ή παράλειψη του επαγγελματία μπορεί να χαρακτηριστεί αμελής.

Ένας δικηγόρος που αναλαμβάνει να χειριστεί μιαν υπόθεση ενώπιον του δικαστηρίου, δεν εγγυάται την επιτυχή για τον πελάτη του έκβαση της υπόθεσης, ούτε και μπορεί να θεωρηθεί αμελής από μόνο το λόγο ότι η έκβαση της υπόθεσης ήταν αρνητική για τον πελάτη του.

Ένας χειρούργος που διενεργεί μια χειρουργική επέμβαση, δεν αναμένεται να εγγυηθεί το επιτυχές αποτέλεσμα της επέμβασης, ούτε και θεωρείται ότι έχει ενεργήσει με αμέλεια από μόνο το λόγο ότι το αποτέλεσμα της χειρουργικής επέμβασης δεν ήταν επιτυχές.

Ένας γιατρός που αναλαμβάνει τη θεραπεία κάποιου ασθενούς, δεν αναμένεται να εγγυηθεί την επιτυχή αποθεραπεία του ασθενούς, ούτε και αποδεικνύεται αμέλεια από μέρους του από μόνο το λόγο ότι ο ασθενής δεν έχει αποθεραπευτεί.

Και οι τρεις επαγγελματίες όμως έχουν υποχρέωση να επιδείξουν την επιμέλεια, δεξιότητα και φροντίδα, την οποία ένας μέσος αντίστοιχος επαγγελματίας επιδεικνύει σε παρόμοια περίπτωση.

Θα πρέπει επίσης να σημειωθεί ότι δεν είναι απαραίτητο για έναν επαγγελματία να κατέχει γνώσεις και δεξιότητες στον ύψιστο δυνατό βαθμό. Ούτε και είναι ορθό να συγκρίνεται η συμπεριφορά ενός επαγγελματία με τους κορυφαίους του είδους. Είναι αρκετό να επιδείξει την επιμέλεια, δεξιότητα και φροντίδα που επιδεικνύει ο μέσος αντίστοιχος επαγγελματίας.

Θα πρέπει επίσης να σημειωθεί ότι λάθη στην κρίση ή εκτίμηση (errors of judgment) μιας κατάστασης δεν συνιστούν από μόνα τους αμέλεια. ‘Οταν, για παράδειγμα, μια πρωτόδικη απόφαση δικαστηρίου ανατρέπεται από το Εφετείο, δεν σημαίνει ότι ο πρωτόδικος δικαστής ήταν αμελής.

Τονίζεται, τέλος, ότι τα κριτήρια για συντέλεση της αμέλειας είναι σαφώς αντικειμενικά, χωρίς να λαμβάνονται υπόψη ενδεχόμενες ιδιαίτερες περιστάσεις ή ιδιαιτερότητες του θύματος, εκτός αν το πρόσωπο που έχει ενεργήσει αμελώς γνώριζε ή όφειλε να γνωρίζει αυτές τις ιδιαιτερότητες ή ιδιαίτερες περιστάσεις.

ΒΑΡΟΣ ΑΠΟΔΕΙΞΗΣ

Σύμφωνα με πάγια αρχή που ισχύει στο κυπριακό δίκαιο, το άτομο που ζητά από το δικαστήριο κάποια θεραπεία έχει και την υποχρέωση (το βάρος) να αποδείξει τους ισχυρισμούς του. Η αρχή αυτή ανατρέπεται μόνο στην περίπτωση που τυγχάνει αφαρμογής το αξίωμα res ipsa loguitor (τα γεγονότα μιλούν από μόνα τους), οπότε το βάρος μετατίθεται στον εναγόμενο, να αποδείξει ότι δεν έχει ενεργήσει με αμέλεια.

ΕΚ ΠΡΟΣΤΗΣΕΩΣ ΕΥΘΥΝΗ ΓΙΑ ΑΜΕΛΕΙΑ

Όταν ένα άτομο ενεργεί για λογαριασμό άλλου ή ως εργοδοτούμενός του, το άτομο για λογαριασμό του οποίου γίνεται η ενέργεια ή ο εργοδότης υπέχει «εκ προστήσεως» ευθύνη για αμελείς πράξεις ή παραλείψεις αυτού που ενεργεί. Για παράδειγμα, κλινική που εργοδοτεί κάποιο γιατρό ευθύνεται εκ προστήσεως για κάθε αμελή πράξη ή παράλειψη του γιατρού, όταν αυτή σημειωθεί κατά την ενάσκηση των καθηκόντων που του έχουν ανατεθεί ή κατ’ επίκληση της ενάσκησης αυτών των καθηκόντων.

ΣΥΝΤΡΕΧΟΥΣΑ ΑΜΕΛΕΙΑ

Δεν είναι σπάνιο, πέρα από την αμέλεια του προσώπου που ενεργεί ή παραλείπει κάτι, να συντρέχει, σε κάποιο ποσοστό, και αμέλεια από την πλευρά του θύματος της αμελούς πράξης ή παράλειψης. Σε αυτή την περίπτωση έχουμε συντρέχουσα αμέλεια και το δικαστήριο καλείται να κατανήμει το ποσοστό αμέλειας με το οποίο βαρύνεται ο καθένας.

ΚΑΘΗΚΟΝ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΤΩΝ ΑΣΘΕΝΩΝ

Στην όλη εικόνα των επαγγελματικών υποχρεώσεων των νοσηλευτών της Νοσηλευτικής υπεισέρχεται και η προστασία των δικαιωμάτων των ασθενών, που αποτελεί ουσιαστικό παράγοντα διασφάλισης του επιπέδου φροντίδας για την υγεία των πολιτών. Τα ανθρώπινα δικαιώματα στον τομέα της υγείας, και ειδικότερα, το δικαίωμα στη ζωή, το δικαίωμα σωματικής και ψυχικής ακεραιότητας και ασφάλειας, το δικαίωμα σεβασμού της ιδιωτικής ζωής και της αξιοπρεπούς μεταχείρισης στη παροχή υπηρεσιών υγείας και το δικαίωμα προστασίας της υγείας με κατάλληλα μέτρα πρόληψης ασθενειών καθώς και φροντίδας υγείας, αποτελούν βασικά ανθρώπινα δικαιώματα.

Η αναγνώριση δικαιωμάτων στους ασθενείς δεν θα είχε νόημα αν δεν θεμελιωνόταν παράλληλα και η ευθύνη του ιατρικού και νοσηλευτικού προσωπικού. Σήμερα είναι νομοθετικά και νομολογιακά δεδομένη η άποψη πως το προσωπικό αυτό έχει πλήρη ευθύνη για τις πράξεις που ενήργησαν έξω από τα πλαίσια και τα όρια της αναμενόμενης από τον μέσο αντίστοιχο επαγγελματία δεξιότητας, προσοχής και φροντίδας κατά την άσκηση των καθηκόντων τους.

ΝΟΜΙΚΗ ΚΑΤΟΧΥΡΩΣΗ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΑΣΘΕΝΩΝ

Στις 7 Απριλίου, 2005 τέθηκε σε ισχύ ο Νόμος Ι του 2005 ο οποίος προνοεί για την κατοχύρωση και την προστασία των δικαιωμάτων των ασθενών και  για τη σύσταση αποτελεσματικού μηχανισμού για την παρακολούθηση του σεβασμού των δικαιωμάτων αυτών.

Οι πρόνοιες του νόμου περιλαμβάνουν τα εξής:

• Κάθε ασθενής έχει δικαίωμα σε φροντίδα υγείας όπως αρμόζει στις ανάγκες της υγείας του και όπως αυτή παρέχεται εντός εύλογου χρόνου ανάλογα με τις ανάγκες αυτές.
• Ο ασθενής έχει δικαίωμα καλής ποιότητας φροντίδας υγείας, που τη χαρακτηρίζουν τόσο υψηλά τεχνικά επίπεδα όσο και η ανθρώπινη σχέση μεταξύ του ασθενούς και του παρέχοντος τη φροντίδα υγείας.
• Ο ασθενής έχει αναφαίρετο δικαίωμα να επιλέξει και να αλλάξει το ιατρικό ίδρυμα ή τον παροχέα υπηρεσιών υγείας, νοουμένου ότι αυτό είναι συμβατό με τη λειτουργία του συστήματος υγείας.
• Ο ασθενής έχει δικαίωμα σε αξιοπρεπή μεταχείριση κατά την παροχή φροντίδας υγείας, η οποία του προσφέρεται με ανάλογο σεβασμό προς τις πολιτισμικές του αξίες.
• Η φροντίδα υγείας προσφέρεται σε όλους ισότιμα χωρίς δυσμενή διάκριση.
• Ο ασθενής έχει δικαίωμα ολοκληρωμένης ιατρική πληροφόρησης. Μπορεί επίσης να επιλέγει κατά πόσο κάποιο άλλο πρόσωπο και ποιο θα ενημερώνεται εκ μέρους του.
• Ο ασθενής έχει δικαίωμα, εάν το επιθυμεί, να λαμβάνει και δεύτερη ιατρική γνώμη, οπότε δικαιούται να εφοδιάζεται με αντίγραφο του ιατρικού του αρχείου περιλαμβανομένης και ιατρικής έκθεσης και βιολογικές ουσίες και να του παρέχεται κάθε άλλη βοήθεια που χρειάζεται για το σκοπό αυτό.
• Ο ασθενής έχει δικαίωμα να ζητά και να λαμβάνει εύλογο υπολογισμό της αναλυτικής κατάστασης των οικονομικών επιβαρύνσεων, όπου υπάρχουν, σε οποιοδήποτε  στάδιο της φροντίδας υγείας.
• Προϋπόθεση για την παροχή φροντίδας υγείας είναι η συγκατάθεση του ασθενούς που δίδεται ύστερα από ολοκληρωμένη ιατρική πληροφόρηση, σε κατάλληλο χρόνο και με τρόπο καταληπτό, ώστε ο τελευταίος να αποφασίζει ελεύθερα και ανεπηρέαστα.
• Συμμετοχή του ασθενούς σε επιστημονική έρευνα ή πειραματική θεραπεία επιτρέπεται μόνο υπό προϋποθέσεις οι οποίες περιλαμβάνουν την προηγούμενη γραπτή του συγκατάθεση κατόπιν ολοκληρωμένης πληροφόρησης.
• Όλες οι πληροφορίες για την ιατρική κατάσταση του ασθενούς, τη διάγνωση, την πρόγνωση και τη θεραπεία, καθώς και κάθε άλλη πληροφορία προσωπικού χαρακτήρα τηρούνται εμπιστευτικές ακόμα και μετά το θάνατο του και δεν αποκαλύπτονται σε οποιοδήποτε πρόσωπο ή αρχή.
• Τα παράπονα των ασθενών εξετάζονται πλήρως και σύμφωνα με διατάξεις που προνοεί ο νόμος. Σύμφωνα με το νόμο, παράπονα ασθενών μπορούν να υποβάλλονται σε Επιτροπή Εξέτασης Παραπόνων.

 

Στέλιος Θεοδούλου

Εισαγγελέας της Δημοκρατίας