Χρόνια τώρα ακούγεται από διάφορους πολιτικούς χώρους η γνωστή θέση, ότι «δεν είναι της ώρας τώρα» να τεθεί θέμα βρετανικών στρατιωτικών βάσεων στην Κυπριακή Δημοκρατία. Η θέση αιτιολογείται είτε με το ασαφές και με δόση μυστηρίου, «για ευνόητους λόγους», είτε με το κατ’ επίφαση σαφές, «δεν είναι ώρα να ανοίξουμε δεύτερο μέτωπο, με τους Βρετανούς».
ΣΥΓΚΑΛΥΜΜΕΝΗ ΑΡΝΗΣΗ
Έχω την πεποίθηση ότι με την εν λόγω θέση επιχειρείται μάλλον συγκάλυψη μιας κάθετα αρνητικής στάσης έναντι στο ενδεχόμενο σοβαρής εξέτασης του ζητήματος των βρετανικών βάσεων. Η πεποίθηση μου αυτή στηρίζεται εκτός των άλλων και στο γεγονός ότι, ενδεχόμενη αποδοχή του σχεδίου Ανάν στις 24 του Απρίλη θα σήμαινε επαναβεβαίωση των «δικαιωμάτων» των Βρετανών που πηγάζουν από τη συνθήκη εγκαθίδρυσης, διευρυμένων μάλιστα για να καλύψουν και θαλάσσιο χώρο και υποθαλάσσιο πλούτο, περιουσία του κυπριακού λαού.
Πότε λοιπόν «θα ήταν η ώρα» για τις βάσεις σε μια τέτοια εξέλιξη; Και πότε «θα είναι η ώρα» για τις βάσεις αν θα υποβληθεί ένα νέο σχέδιο με τις ίδιες πρόνοιες για τα βρετανικά «δικαιώματα» (γεγονός που πρέπει να θεωρείται πέραν από βέβαιο); Και πώς θα μπορέσει ο Πρόεδρος και η κυπριακή πολιτική ηγεσία να θέσουν θέμα βάσεων για διαπραγμάτευση με τους Βρετανούς, την ώρα που οι πάντες (Ηνωμένα Έθνη, Ευρωπαϊκή Ένωση, Ηνωμένες Πολιτείες) θα πιέζουν και θα προειδοποιούν και θα απειλούν για την κατάληξη των όποιων ουσιαστικών ή τυπικών διαπραγματεύσεων για επίλυση του κυπριακού (γεγονός που επίσης πρέπει να θεωρείται πέραν από βέβαιο);
ΝΑ ΤΕΘΕΙ ΤΩΡΑ ΘΕΜΑ ΒΑΣΕΩΝ
Έχω την άποψη ότι το ζήτημα των βρετανικών στρατιωτικών βάσεων στο έδαφος της Κυπριακής Δημοκρατίας πρέπει να τεθεί κατεπειγόντως. Είτε οι βάσεις αυτές συνιστούν αποικία είτε κατάλοιπο αποικιοκρατίας, είναι έδαφος που ανήκει στον κυπριακό λαό. Η παρουσία των βάσεων και τα «δικαιώματα» των Βρετανών συρρικνώνουν τα κυριαρχικά δικαιώματα και τα συμφέροντα του κυπριακού λαού, ενάντια στις αρχές του διεθνούς δικαίου και τη δημοκρατική αντίληψη της Ευρώπης.
Η άποψη ότι η Κυπριακή Δημοκρατία είναι δεσμευμένη από τη συνθήκη εγκαθίδρυσης δεν ευσταθεί με βάση το σύγχρονο διεθνές δίκαιο. Σε κάθε περίπτωση όμως αξίζει να εξεταστεί με σοβαρότητα και με γνώμονα τα συμφέροντα του κυπριακού λαού η συνέχιση της παρουσίας των βάσεων στην Κυπριακή Δημοκρατία, έστω υπό το σημερινό καθεστώς όπως το ερμηνεύουν και εφαρμόζουν οι Βρετανοί και το αποδέχεται ή το ανέχεται η κυπριακή πολιτεία.
ΜΙΑ ΥΠΑΛΛΑΚΤΙΚΗ ΛΥΣΗ
Ανεξάρτητα από την αναγκαιότητα για απομάκρυνση των βρετανικών στρατιωτικών βάσεων από το έδαφος της Κυπριακής Δημοκρατίας και χωρίς να εγκαταλείπεται ο στόχος αυτός, πιστεύω ότι υπάρχει πρόσφορο έδαφος για προώθηση μιας υπαλλακτικής, προσωρινής λύσης για το θέμα.
Σκοπός της διατήρησης των στρατιωτικών βάσεων στην Κύπρο ήταν και είναι, σύμφωνα με τη Συνθήκη Εγκαθίδρυσης, αλλά και διαχρονικές δηλώσεις Βρετανών επισήμων, η εξυπηρέτηση των στρατιωτικών αναγκών της Βρετανίας στην περιοχή. Μπορεί κάποιος να εξηγήσει στο Βρετανό φορολογούμενο πώς εξυπηρετούνται οι ανάγκες αυτές με τον έλεγχο εδαφών όπου κατοικούν Κύπριοι; Μήπως οι ανάγκες αυτές της Βρετανίας εξυπηρετούνται το ίδιο καλά, αν οι στρατιωτικές της βάσεις περιορίζονταν σε πραγματικές στρατιωτικές βάσεις;
ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΕΔΑΦΟΥΣ ΤΩΝ ΒΑΣΕΩΝ
Η εισήγησή μου είναι να υπάρξει διαπραγμάτευση ανάμεσα στην Κυπριακή Δημοκρατία και τη Βρετανία, με αποκλειστικό στόχο να περιοριστεί το έδαφος των βρετανικών στρατιωτικών βάσεων σε έκταση εδάφους που θα ήταν ικανοποιητική (κατά την εκτίμηση των Βρετανών) για εξυπηρέτηση των στρατιωτικών αναγκών της Βρετανίας, για χρονικό διάστημα που θα συμφωνηθεί και που θα είναι δυνατό να ανανεώνεται. Η εδαφική αυτή έκταση θα είναι περιφραγμένη και θα έχει όλα τα χαρακτηριστικά μιας στρατιωτικής βάσης, όπως απαγόρευση εισόδου και διακίνησης πολιτών, λήψη μέτρων για ασφάλεια και λειτουργικότητα κλπ. Καμιά άλλη παράμετρος των «δικαιωμάτων και προνομίων» των Βρετανών δεν θα επηρεαστεί, ούτε και θα τεθεί θέμα επαναδιαπραγμάτευσής τους, πέρα από την «κατανόηση» για άσκηση κάποιων δικαιωμάτων και προνομίων με τρόπο που να μην επηρεάζεται αρνητικά η ασφάλεια της Κυπριακής Δημοκρατίας και η άσκηση των κυριαρχικών της δικαιωμάτων σε ολόκληρη την επικράτεια της, εκτός των περιοχών που θα συμφωνηθεί ότι θα συνιστούν τις βρετανικές βάσεις.
Με τον τρόπο αυτό θα προκύψουν πολλά αμοιβαία ωφελήματα, όπως:-
- τερματισμός της παράνομης κατά το διεθνές δίκαιο διατήρησης αποικίας από τη Βρετανία, γεγονός που θα την απαλλάξει από βέβαιη καταδίκη και άμεση αποχώρηση από τα κυπριακά εδάφη σε περίπτωση που κάποια κυπριακή κυβέρνηση θα αποφάσιζε να ακολουθήσει τη δικαστική οδό για διεκδίκηση των δικαιωμάτων των Κυπρίων,
- λύση στο ζήτημα της εφαρμογής του ευρωπαϊκού κεκτημένου σε ολόκληρη την επικράτεια της Κυπριακής Δημοκρατίας όπου κατοικούν Κύπριοι,
- απάλειψη των αιτίων τριβής και σύγκρουσης των Κυπρίων με τις αρχές των βάσεων, αφού δεν θα υπάρχει στην πράξη οποιαδήποτε επαφή των Κυπρίων με τους Βρετανούς, ούτε και «αστυνόμευση» Κυπρίων πολιτών από τους Βρετανούς,
- παροχή ευχέρειας για ισοζυγισμένη ανάπτυξη των κοινοτήτων που βρίσκονται σήμερα μέσα στις περιοχές των βάσεων και αξιοποίηση των περιουσιών από τους ιδιοκτήτες τους,
- περιορισμός σε μεγάλο βαθμό των δαπανών της Βρετανίας για διατήρηση «πολιτικής διοίκησης», για «άσκηση εξουσίας» σε σχέση με τον κυπριακό πληθυσμό που βρίσκεται σήμερα μέσα στις βάσεις ή που διακινείται μέσα από αυτές, και πολλά άλλα.
ΟΡΘΟΛΟΓΙΚΗ ΠΡΟΣΩΡΙΝΗ ΛΥΣΗ
Έχω την ισχυρή άποψη ότι η πρόταση που έχω προαναφέρει δεν επηρεάζει αρνητικά τα συμφέροντα της Βρετανίας στην Κύπρο και στην ευρύτερη περιοχή, ενώ δίνει ορθολογιστική λύση σε ένα πρόβλημα που πιθανό να δημιουργήσει σοβαρές τριβές στο μέλλον. Εκτιμώ εξάλλου ότι μια τέτοια συμφωνημένη λύση θα μπορούσε να παρατείνει χρονικά την παρουσία των βρετανικών στρατιωτικών βάσεων στην Κύπρο, αφού θα μείωνε σημαντικά τις αντιδράσεις από την παρουσία αυτή.
Για αποφυγή περιπλοκών και νομικών ή πολιτικών σκοπέλων, η πιο πάνω λύση μπορεί να εφαρμοστεί με τη μέθοδο της μονομερούς εγκατάλειψης από τους Βρετανούς των γεωγραφικών περιοχών που δεν θα περιληφθούν στην έκταση των βάσεων και επιστροφής τους στην Κυπριακή Δημοκρατία, κατά το πρότυπο της επιστροφής μερικών από τα εδάφη στα οποία οι Βρετανοί είχαν δικαιώματα δυνάμει της Συνθήκης Εγκαθίδρυσης.
Είμαι βέβαιος πως η πρόταση προς τους Βρετανούς για συζήτηση του θέματος δεν θα μπορούσε ποτέ να θεωρηθεί ως «εχθρική ενέργεια». Η Βρετανία είναι μια πολιτισμένη χώρα, με δημοκρατικούς θεσμούς, εταίρος μας στην Ευρωπαϊκή Ένωση και θα μπορούσε να παραθέσει τις απόψεις της για ένα τέτοιο ενδεχόμενο.
26 Ιουλίου 2004
Στέλιος Θεοδούλου,
Ανώτερος Δικηγόρος της Δημοκρατίας,