Η θεμελίωση των παραμέτρων του ανθρώπινου πολιτισμού δεν μπορεί παρά να στηρίζεται στη λειτουργία, την εφαρμογή και το σεβασμό των κανόνων δικαίου. Όπως έλεγε ο Πλάτωνας, “πάν ό,τι τάξεως καί νόμου μετέχον εν πόλει άν γίγνηται, πάντα αγαθά απεργάζεται” (καθετί στην πόλη, αν γίνεται σύμφωνα με το νόμο και την τάξη, δημιουργεί όλα τα αγαθά).
Στα προαπαιτούμενα για την απόκτηση και απόλαυση αυτών των αγαθών αναφέρεται και το προοίμιο της Οικουμενικής Διακήρυξης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου: “Η αναγνώριση της αξιοπρέπειας και των ίσων και αναπαλλοτρίωτων δικαιωμάτων που ενυπάρχουν σε όλα τα μέλη της ανθρώπινης κοινωνίας αποτελεί θεμέλιο της ελευθερίας, της δικαιοσύνης και της ειρήνης στον κόσμο”.
Αυτή η οικουμενική και ενιαία θεώρηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και θεμελιωδών ελευθεριών έχει δημιουργήσει ένα μη αναστρέψιμο πυρήνα κανόνων και οργάνων για τη διεθνή προστασία τους, παρά τα πολλαπλά προβλήματα που αντιμετωπίζονται στον τομέα της ενιαίας ερμηνείας, σημειολογικής τοποθέτησης και εφαρμογής τους.
Εξετάζοντας κατά πόσο οι γενικά αποδεκτές αρχές των ανθρωπίνων δικαιωμάτων είναι απαραίτητο να ενταχθούν στη λύση του κυπριακού ζητήματος, σημειώνουμε ότι η απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων στην τέταρτη διακρατική προσφυγή της Κύπρου εναντίον της Τουρκίας εμπεριέχει σοβαρά νομικά, αλλά και πολιτικά στοιχεία προς αυτή την κατεύθυνση.
Η απόφαση αυτή, μαζί με την απόφαση στην υπόθεση Τιτίνας Λοιζίδου, συνιστά μέρος του Ευρωπαϊκού κεκτημένου και είναι δεσμευτική όχι μόνο για την Τουρκία, αλλά και για όλες τις χώρες μέλη του Συμβουλίου της Ευρώπης.
Με την απόφαση, πέραν από τη διαπίστωση της παραβίασης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων από την Τουρκία στην Κύπρο, έχουν παράλληλα υιοθετηθεί και αποφασιστεί κανόνες διεθνούς δικαίου οι οποίοι, δεδομένης της αξίας του δικαστικού οργάνου και της έκτασης εφαρμογής της απόφασης, μπορούν να χαρακτηριστούν ως κανόνες αναγκαστικού διεθνούς δικαίου (jus cogens), με οικουμενική εφαρμογή. Οι κανόνες αυτοί, οι οποίοι προκύπτουν άμεσα ή έμμεσα από το κείμενο της απόφασης και επηρεάζουν τις παραμέτρους της αναζητούμενης λύσης, είναι οι ακόλουθοι:
- Δικαστική αναγνώριση της τουρκικής κατοχής. Όπως είναι γνωστό, η κατοχή εδαφών άλλης χώρας συνιστά από μόνη της επιδρομή (aggression), η οποία αποτελεί κατά το διεθνές δίκαιο, έγκλημα κατά της ανθρωπότητας. Η διαπίστωση επιδρομικής ενέργειας (act of aggression) μπορεί να ενεργοποιήσει το Μέρος VII του Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών, για επιβολή κυρώσεων κατά της χώρας που διαπράττει την επιδρομή. Παράλληλα, μπορεί να συσταθεί από το Συμβούλιο Ασφαλείας «ειδικό» (ad hoc) διεθνές ποινικό δικαστήριο, για την εκδίκαση των πράξεων που συνιστούν επιδρομή. Η διαπίστωση αυτή καθορίζει βέβαια και την επιβαλλόμενη στάση της κυπριακής πολιτείας έναντι στα τουρκικά στρατεύματα που συνεχίζουν παράνομα να κατέχουν εδάφη της.
- Δικαστική επιβεβαίωση της ανυπαρξίας οποιουδήποτε μορφώματος στις κατεχόμενες περιοχές της Κυπριακής Δημοκρατίας με οποιασδήποτε μορφής κρατική υπόσταση ή εξουσία. Απόλυτα υπεύθυνη για πράξεις, παραλείψεις και αποφάσεις στο κατεχόμενο τμήμα της Κύπρου είναι η Τουρκία. Κατά συνέπεια, οι ευθύνες της Τουρκίας για τη διάπραξη διεθνών εγκλημάτων κατά της Κυπριακής Δημοκρατίας παραμένουν ακέραιες και είναι τουλάχιστον απαράδεκτο οι ευθύνες αυτές να διαγραφούν με πράξεις του ίδιου του θύματος, όπως προνοείται στο σχέδιο Ανάν.
- Δικαστική επιβεβαίωση του νομικοπολιτικής σημασίας γεγονότος, ότι η κυριαρχία της Κυπριακής Δημοκρατίας εξακολουθεί να εκτείνεται σε ολόκληρη την επικράτεια της, περιλαμβανομένων και των κατεχόμενων περιοχών. Στην πραγματικότητα αυτή προστίθεται το γεγονός ότι, με βάση τη Συνθήκη Προσχώρησης στην Ευρωπαϊκή Ένωση, η ένταξη περιλαμβάνει ολόκληρη την επικράτεια της Κυπριακής Δημοκρατίας, με προσωρινή αναστολή της εφαρμογής του Ευρωπαϊκού κεκτημένου στα εδάφη που βρίσκονται κάτω από Τουρκική κατοχή.
- Δικαστική επιβεβαίωση του δικαιώματος των εκτοπισμένων Ελληνοκυπρίων στην ειρηνική απόλαυση της κατοικίας και περιουσίας τους και, φυσικά, της ελεύθερης πρόσβασης σ’ αυτή. Η γενίκευση του ευρήματος του Δικαστηρίου σε όλους τους Ελληνοκύπριους εκτοπισμένους καθιστά παράνομη κάθε επέμβαση στις κατοικίες και τις περιουσίες τους χωρίς τη δική τους ελεύθερη βούληση.
Ανεξάρτητα λοιπόν από την εμμονή του κ. Ανάν, των Ηνωμένων Πολιτειών, της Βρετανίας και άλλων, δεν μπορεί να γίνει αποδεκτή οποιαδήποτε λύση στο κυπριακό, η οποία δεν θα διασφαλίζει αποτελεσματικά και πραγματικά το σεβασμό και την προάσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και θεμελιωδών ελευθεριών κάθε Κυπρίου, στο βαθμό και την έκταση που τα δικαιώματα αυτά αναγνωρίζονται και προστατεύονται στα πλαίσια της Ευρωπαϊκής Ένωσης και του Συμβουλίου της Ευρώπης.
Προϋποθέσεις
Έχοντας λοιπόν υπόψη τις αρχές της σύγχρονης νομιμότητας, η κυπριακή πολιτεία μπορεί να τοποθετήσει τις προτάσεις της για επίτευξη δίκαιης, προ πάντων όμως βιώσιμης λύσης, μέσα στο πλαίσιο που σκιαγραφούν οι ακόλουθες θέσεις, χωρίς να μειώνεται με οποιοδήποτε τρόπο η σημασία του συνόλου των δικαιωμάτων:
α. Πλήρης και ανεπιφύλακτη πρακτική αναγνώριση και εφαρμογή της έννοιας της «δημοκρατικής αρχής».
β. Ακραίο όριο περιορισμού στην απόλαυση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, αν τέτοιος περιορισμός είναι πολιτικά αναπόφευκτος, είναι οι ανάγκες «μιας δημοκρατικής κοινωνίας», όπως ο όρος αυτός είναι αντιληπτός και ερμηνεύεται από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων.
γ. Στα πλαίσια ομοσπονδιακής λύσης, η ευθύνη για τη θεσμική, διοικητική και πρακτική διασφάλιση της προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και της δημιουργίας και λειτουργίας μηχανισμών για αποτελεσματική αντιμετώπιση κάθε παραβίασής τους θα ανήκει απαραίτητα στον κεντρικό φορέα εξουσίας, ο οποίος θα είναι και υπόλογος για την εφαρμογή των σχετικών διεθνών υποχρεώσεων του κράτους. Υποκείμενο των δικαιωμάτων και ελευθεριών που θα διασφαλίζονται από το κυπριακό σύνταγμα πρέπει να είναι κάθε πολίτης ως τέτοιος και όχι ως μέλος της μιας ή της άλλης κοινότητας ή ομάδας πολιτών.
δ. Διασφάλιση με αποτελεσματικά θεσμικά, διοικητικά και πρακτικά μέτρα, σε ολόκληρη την επικράτεια του κυπριακού κράτους, χρηστής απονομής της δικαιοσύνης, βασισμένης σε ενιαίο δικονομικό και ερμηνευτικό υπόβαθρο, μέσα στα πλαίσια που υιοθετεί και αποδέχεται το Συμβούλιο της Ευρώπης και η Ευρωπαϊκή Ένωση.
ε. Αποτελεσματική πρακτική προστασία της ελευθερίας σκέψης, συνείδησης θρησκείας και έκφρασης και πρακτική διασφάλιση του δικαιώματος εκπαίδευσης σε όλες τις βαθμίδες και εργασίας για όλους τους πολίτες και σε οποιαδήποτε γεωγραφική περιοχή του κυπριακού κράτους.
στ. Πραγματική διασφάλιση του δικαιώματος για ελεύθερη διακίνηση και εγκατάσταση σε ολόκληρη την επικράτεια του κυπριακού κράτους για όλους τους πολίτες του, χωρίς προϋποθέσεις, περιορισμούς και ελέγχους.
ζ. Δημιουργία αποτελεσματικών θεσμικών, διοικητικών και πρακτικών μηχανισμών για αποκλεισμό κάθε μορφής διάκρισης, βασισμένης σε οποιοδήποτε χαρακτηριστικό του ατόμου, με ιδιαίτερη αναφορά σε διακρίσεις βασισμένες στη φυλή, τη θρησκεία και την εθνική καταγωγή.
η. Αποκατάσταση του προ της τουρκικής εισβολής ιδιοκτησιακού καθεστώτος σε σχέση με περιουσιακά στοιχεία που βρίσκονται στις κατεχόμενες σήμερα από την Τουρκία περιοχές της Κυπριακής Δημοκρατίας και προστασία του δικαιώματος για απόκτηση, κατοχή, διαχείριση, απόλαυση και διάθεση περιουσίας οπουδήποτε στην Κύπρο. Πρακτική εφαρμογή ενιαίου πλαισίου θεσμικών, διοικητικών και πρακτικών διαδικασιών σε ολόκληρη την επικράτεια του κυπριακού κράτους, για σκοπούς απαλλοτρίωσης ή επίταξης ιδιωτικής ακίνητης περιουσίας και δημιουργία μηχανισμών ελέγχου της εφαρμογής των διαδικασιών αυτών. Αποκλεισμός μαζικής απαλλοτρίωσης ή με οποιοδήποτε άλλο «νόμιμο» τρόπο στέρησης της ακίνητης περιουσίας από πολίτες του κυπριακού κράτους σε συγκεκριμένη γεωγραφική περιοχή, για σκοπούς εφαρμογής της λύσης που δυνατό να επιτευχθεί.
θ. Αποτελεσματική διασφάλιση του δικαιώματος της συμμετοχής κάθε πολίτη του κυπριακού κράτους στη διακυβέρνηση της χώρας, με ιδιαίτερη αναφορά στην αποτελεσματική διασφάλιση του δικαιώματος του εκλέγειν και εκλέγεσθαι σε οποιοδήποτε αιρετό σώμα που λειτουργεί νόμιμα στη χώρα.
ι. Αποτελεσματική θεσμική, διοικητική και πρακτική διασφάλιση της αρχής της ισότητας όλων των πολιτών του κυπριακού κράτους απέναντι στο νόμο, τη δικαιοσύνη και τη διοίκηση, κρατική, τοπική ή άλλη.
Το πλαίσιο αυτό θεμελιώνεται σταθερά πάνω σε ερείσματα όχι απλά αποδεκτά, αλλά συμβατικά υποχρεωτικά μέσα στα πλαίσια της Ευρωπαϊκής, αλλά και της παγκόσμιας νομιμότητας, η δε επίκληση και προβολή του, με συνέπεια και σταθερότητα, δεν θα μπορούσε να ερμηνευτεί από οποιοδήποτε καλόπιστο τρίτο, κυρίως όμως από τις χώρες μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ως αρνητική στάση έναντι της προσπάθειας για επίτευξη λύσης.
Συμπεράσματα
Είναι προφανές από όσα έχουν εκτεθεί ότι τα ανθρώπινα δικαιώματα και οι θεμελιώδεις ελευθερίες του ατόμου διαδραματίζουν και πρέπει να διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στη λύση του κυπριακού ζητήματος. Κατά τη γνώμη μου θα έπρεπε τα δικαιώματα και οι ελευθερίες των Κυπρίων να αποτελούν τον κύριο άξονα κάθε σχεδίου για επίλυση του κυπριακού ζητήματος.
Το σημαντικό στοιχείο στην εξέταση του όλου θέματος είναι το γεγονός ότι μόνο εμείς μπορούμε να διασφαλίσουμε την περίληψη των θεμελιωδών παραμέτρων που έχουν προαναφερθεί στη λύση του κυπριακού. Με άλλα λόγια, αυτό που θα αποφασιστεί και θα υπογραφεί ως λύση θα είναι και αυτό που θα ισχύει. Κανένας διεθνής οργανισμός και καμιά χώρα δεν θα διαμαρτυρηθεί γιατί οι Κύπριοι έχουν λιγότερα δικαιώματα από τους υπόλοιπους ανθρώπους του πλανήτη μας, αφού οι ίδιοι οι ενδιαφερόμενοι θα έχουν αποδεχθεί να συνεχίσουν την μακρόχρονη ιστορική τους πορεία ως λαός δεύτερης κατηγορίας.
θα επαναλάμβανα αντί άλλης κατάληξης τα λόγια του Θουκυδίδη: “Μάλλον πεφόβημαι τας οικείας ημών αμαρτίας ή τας των εναντίων διανοίας” (περισσότερο φοβούμαι τα δικά μας λάθη παρά τις προθέσεις των εχθρών μας). Την ίδια άποψη έχει εκφράσει και η Κρητική λαϊκή σοφία με την ακόλουθη μαντινάδα:
Την τύχη του κάθε λαός τη φτιάχνει μοναχός του
κι όσα του φέρν’ η τρέλα του δεν του τα κάνει οχτρός του!
Ας μου επιτραπεί να τελειώσω με ένα αγαπημένο μου ινδιάνικο ρητό, το οποίο εισηγούμαι ότι πρέπει να αποτελεί το υπόβαθρο της σκέψης των πολιτικών ηγετών μας, αλλά και κάθε ενός από εμάς: “Τη γη δεν την έχουμε κληρονομήσει από τους προγόνους μας, αλλά την έχουμε δανειστεί από τα παιδιά μας“. Ας είμαστε λοιπόν σε θέση να εξοφλήσουμε την οφειλή μας προς τα παιδιά μας.
Στέλιος Θεοδούλου
Ανώτερος Δικηγόρος της Δημοκρατίας,
Πρόεδρος Παγκύπριου Συνδέσμου
για την Προάσπιση των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων